Compte de Guillaume de Paladru (Guillermus de Peyladru), bailli dans la terre de Bâgé et Coligny et châtelain de Bourg (baillivus in terra Baugiaci et Cologniaci et castellanus Burgi), du dimanche 8 juin 1298 au vendredi 27 mars 1299

France, Archives DĂ©partementales de la CĂ´te-d'Or, cote B7087 - 1

Pour citer ce document:

Christian Guilleré, Frédéric Chartrain et Alain Kersuzan, avec la collaboration de Nils Mantilleri, Jean-Michel Poisson, et Marianne Ronot, Compte de Guillaume de Paladru (Guillermus de Peyladru), bailli dans la terre de Bâgé et Coligny et châtelain de Bourg-en-Bresse (baillivus in terra Baugiaci et Cologniaci et castellanus Burgi), dimanche 8 juin 1298 au vendredi 27 mars 1299, Lyon - Chambéry, 2014 (Documents comptables des Etats de Savoie, XIIIe - XVe s.)

Afficher / masquer les images   Afficher / masquer la table des rubriques   Masquer la linéation Voir l'analyse du rouleau

Prologue

[peau 1]


[l. 1] Computus domini Guillermi de Peyladru (1) Aujourd’hui Paladru (Isère)., militis, baillivi in terra Baugiaci et Cologniaci etnote diplomatiqueologniaci et : support détruit.
[l. 2] castellani Burgi, ab VIIIa die mensis junii, anno Domini Mo CCo nonagesimo octavo(2) Le compte de Pierre de Châtillon, prédécesseur de Guillaume de Paladru, s’achevait le vendredi 6 juin 1298 (ADCO B 7806, vue 2 = peau 1)., usque ad diem veneris post festum
[l. 3] Anuntiationis(3) Pour Adnuntiationis ou Annuntiationis. Dominice, anno eodem, sumpto millesimo in Paschate(4) Le vendredi 27 mars 1299, nouveau style., videlicet de quadraginta una(5) On attendrait plutôt quadraginta due. septi¬manis tribus diebusnote diplomatiqueiebus : support endommagé. ,
[l. 4] receptus apud Chambriacum per Durandum de Fago.

frumentum


[l. 5] idem reddit computum de II quartalibus IIII cupis frumenti receptis in castellania Burginote diplomatiqueBurgi : ajouté en interligne. de redditu per annum, ut in particulis extractusnote diplomatiquectus : support endommagé.
[l. 6] extente de V sestariis(6) Pour sextariis. receptis de Stephano Terleti(7) Étienne Terlet avait été receveur des revenus de la châtellenie de Bourg : voir ADCO B 7083. de redditu per annum de XVIII sestariis receptis de exitu coponagii per tempus utnote diplomatiquetempus ut : support endommagé.
[l. 7] in siligine


[l. 8] summa : XXIII sestarios II quartalia IIII cupas frumenti — et remanent

siligo


[l. 9] idem reddit computum de XVII sestariis I quartali I cupa siliginis receptis in dicta cas¬tellania de redditu per annum ut
[l. 10] in dicto extractu de X quartalibus V cupis et quarta parte unius cupe receptis apud Longum Campum(8) Aujourd’hui Longchamp, cne de Lent. de redditu per
[l. 11] annum, pro medietate contingente dominum de I quartali recepto de Guillermo de Montmor (9) Aujourd’hui Montmouth, cne de Lent. de redditu per an¬num ibidem,
[l. 12] qui non est in extenta de II quartalibus receptis ibidem de taschiis(10) Voir Glossarium, s. v. TASCA. hoc anno de III sestariis I quartali receptisnote diplomatiqueI quartali receptis : support endommagé.
[l. 13] de firma molendini de Longo Campo, pro medietate contingente dominum, finienda in festo beati Iohannis Bap¬tiste, anno nonagesimo nono,note diplomatiqueanno nonagesimo nono, : support endommagé.
[l. 14] et aliam medietatem percipit prior dicti loci(11) Il y avait à Longchamp un prieuré de l’abbaye Saint-Pierre de Mâcon. de XIIII quartalibus receptis de firma molendini stanni(12) Pour stagni. de Burgo finiendanote diplomatiquestanni(12) Pour stagni. de Burgo finienda : support endommagé.
[l. 15] eodem termino de IX quartalibus I bicheto receptis apud Les Rippes (13) Écrit en un seul mot. Aujourd’hui Les Rippes, cne de Certines. pro messe hoc anno, et levatur de quolibet hospitionote diplomatiqueitio : support endommagé.
[l. 16] excolente ad boves unum quartale, in non excollente(14) Pour excolente. ad boves I bichetus, in viduis non excollentibus nichil
[l. 17] de III bichetis receptis apud Perrona (15) Aujourd’hui Péronnas. pro eodem de VII quartalibus receptis apud La Vernea (16) Écrit en un seul mot. Aujourd’hui La Vernée, cne de Péronnas. pro eodem de VII
[l. 18] quartalibus receptis apud Verlia (17) Aujourd’hui Vérillat, cne de Saint-Rémy. pro eodem de III quartalibus I bicheto receptis apud Chassaignola (18) Aujourd’hui Chassignole, cne de Saint-André-sur-Vieux-Jonc. pro eodem
[l. 19] de IIII quartalibus I bicheto receptis apud Byolei (19) Aujourd’hui Le Bioley, cne de Saint-André-sur-Vieux-Jonc. pro eodem de III quartalibus receptis apud Pontet (20) Aujourd’hui Le Pontet, cne de Saint-André-sur-Vieux-Jonc. pro eodem
[l. 20] de V quartalibus I bicheto receptis apud La Tueylli (21) Écrit en un seul mot. Aujourd’hui La Tuaille, cne de Saint-André-sur-Vieux-Jonc. pro eodem de IIII quartalibus receptis apud Sanctum Andream
[l. 21] Panosi(22) Aujourd’hui Saint-André-sur-Vieux-Jonc, commune dénommée Saint-André-le-Panoux jusqu’en 1902. pro eodem de II quartalibus I bicheto receptis apud Cortablins (23) Aujourd’hui Curtablanc, cne de Saint-André-sur-Vieux-Jonc. pro eodem de IIII quartalibus
[l. 22] I bicheto receptis apud Curtilibus(24) Pour Curtilia. Aujourd’hui Curtioux, cne de Montracol. pro eodem de IIII quartalibus I bicheto receptis apud La Teyssoneri (25) Écrit en un seul mot. Aujourd’hui La Teyssonnière, cne de Buellas. pro eodem(26) Dans la marge gauche, sur cette ligne et la suivante, on a récapitulé summa messis : / XL sestaria. Cette mention figurera ici plus bas, à son emplacement logique, à la fin du dénombrement de ce revenu.
[l. 23] de IIII quartalibus receptis apud Grilleriam(27) Aujourd’hui La Grillère, cne de Saint-André-sur-Vieux-Jonc. pro eodem de IIII quartalibus receptis apud Malmont (28) Aujourd’hui Marmont, cne de Saint-André-sur-Vieux-Jonc. pro eodem
[l. 24] de IIII quartalibus receptis apud Chylou (29) Toponyme non identifié : Chiloup, relevé dans l’arrondissement de Bourg-en-Bresse à Saint-Martin-du-Mont et à Bohas-Meyriat-Rignat, paraît absent de la toponymie actuelle de Saint-André-sur-Vieux-Jonc et des communes limitrophes. pro eodem de I quartali I bicheto receptis apud Cuysia (30) Aujourd’hui Cuiset, cne de Saint-André-sur-Vieux-Jonc. pro eodem
[l. 25] de VII quartalibus receptis apud La Buysoneri (31) Écrit en un seul mot. Aujourd’hui La Buissonnière, cne de Condeissiat. pro eodem de VII quartalibus receptis apud Lo Vergier (32) Écrit en un seul mot. Aujourd’hui Le Verger, cne de Montcet. pro eodem
[l. 26] de V quartalibus receptis apud Buella (33) Aujourd’hui Buellas. pro eodem de II quartalibus receptis apud Loscra (34) Toponyme non identifié. pro eodem de IIII
[l. 27] quartalis(35) quar / talis receptis apud Pugia (36) Aujourd’hui Pugeat, cne de Cras-sur-Reyssouze. pro eodem de III quartalibus receptis apud Crangia (37) Aujourd’hui Crangeat, cne d’Attignat. de VIII quartalibus receptis apud
[l. 28] Atignia (38) Aujourd’hui Attignat. pro eodem de XXVII quartalibus I bichetonote diplomatiqueI bicheto : ajouté en interligne. receptis apud Cra (39) Aujourd’hui Cras-sur-Reyssouze. pro eodem de XXIII quartalibus I bicheto
[l. 29] receptis apud Mont La Ferta (40) Aujourd’hui Malafretaz. pro eodem de II quartalibus I bicheto receptis apud Poyllia (41) Aujourd’hui Polliat. pro eodem summa messis :
[l. 30] XL sestarianote diplomatiquesumma messis :
[l. 30] XL sestaria : ajouté en marge de gauche.
de
[l. 31] XIII sestariis receptis de exitu coponagii mercati de Burgo a prima die junii, anno nonagesimo octavo, usque ad domini¬cam ante festum Anuntiationis Dominice, anno eodem(42) Le dimanche 22 mars 1299, nouveau style. coponagiumnote diplomatiquecoponagium : ajouté en marge de gauche.


[l. 32] summa : IIIIXX sestarii II quartalia et quarta pars(43) La somme s’exprime donc ici au nominatif. cupe — et remanentnote diplomatiquemanent : support endommagé.

fabe


[l. 33] idem reddit computum de III bichetis fabarum receptis de exitu coponagii — vendito ut infra

milium


[l. 34] idem reddit computum de VII cupis milii receptis de exitu dicti coponagii — vendito ut infranote diplomatiqueito ut infra : support endommagé.

avena


[l. 35] idem reddit computum de IX sestariis avene receptis in castellania Burgi de redditu per annum ut in particulis extractus extennote diplomatiqueexten : support endommagé. te(44) exten / te ,
[l. 36] incluso uno sestario quem debet prior de Buella(45) Il y avait à Buellas un prieuré de l’abbaye bénédictine Saint-Philibert de Tournus. pro garda per annum de II quartalibus receptis apud Longum
[l. 37] Campum pro taschia hoc anno de XVII quartalibus I bicheto receptis apud Longum Campum de messe hoc anno, et
[l. 38] levatur ut supra in siligine de III(46) Ce nombre remplace une rédaction antérieure, qui a été effacée. quartalibus I bicheto receptis apud Montaignia (47) Aujourd’hui Montagnat. pro eodem de II(48) Ce nombre est raturé : on avait écrit III. quartalibus
[l. 39] receptis apud Crespignia (49) Aujourd’hui Crépignat, cne de Viriat. pro eodem de XII sestariis receptis de exitu coponagii mercati Burgi per idem tempus
[l. 40] ut supra in siligine

summa : XXVII sestarii I quartale avene de quibus idem libravit ad
[l. 41] expensas hospitii domini factas per manum Hugonis de Voyrone(50) Aujourd’hui Voiron (Isère)., clerici, per litteras domininote diplomatiquedomini : ajouté en interligne. et dicti Hugonis datas die martis ante festum
[l. 42] Nativitatis Domini, anno nonagesimo octavo(51) Le mardi 23 décembre 1298., quas reddit, III sestarios I eminam item, ad expensas equorum Eduardi(52) On attendrait domini Eduardi, puisqu’il s’agit vraisemblablement d’Édouard de Savoie (1284-1329), fils aîné du comte Amédée V, auquel il succédera en 1323. et euntium
[l. 43] cum eo, per litteras domini Amblardi et magistri Petri(53) Vraisemblablement le docteur ès lois Amblard d’Entremont et maître Pierre de Pierre, médecin du comte Amédée V. de testimonio quas reddit, datas die veneris post festum Circoncisionis(54) Pour Circumcisionis.
[l. 44] Domini, anno eodem(55) Le vendredi 2 janvier 1299, nouveau style., II quartalia X cupas avene et restant XXIII sestarii II cupe avene — et remanent

panes


[l. 45] idem reddit computum de II panibus receptis de Sephano Moyroudi de redditu per annum — venduntur ut infra

cera


[l. 46] idem reddit computum de XXI libris cere receptis de gardis per annum, deductis tribus libris cere ut in computo
[l. 47] precedenti de XIII libris receptis de hominibus abbatis Sancti Eugendi(56) Saint-Oyend, abbaye bénédictine, à Saint-Claude (Jura). pro gardis, et levatur in quolibet foco una libra cere
[l. 48] per annum


[l. 49] summa : XXXIIII libre cere — venduntur ut infra in fine(57) En un seul mot. note diplomatiquein fine(57) En un seul mot. : ajouté en interligne.

galline


[l. 50] idem reddit computum de XIX gallinis receptis in dicta castellania de redditu per an¬num de XI gallinis receptis apud Longum
[l. 51] Campum, pro medietate dominum contin¬gente de XXXIIII gallinis receptis ibidem de consuetudine per annum, et levatur in quo¬libet foco una gallina de IIIIC XXXVI gallinis receptis in aliis villis dicte castellanie de consuetudine per annum, et levantur in quolibet foco due galline


[l. 52] summa : VC galline — venduntur ut infra

denarii census

(58) On peut aussi lire denarii censuales.


[l. 53] idem reddit computum de XXVI libris VIII solidis fortium receptis in dicta castellania de redditu per annum, ut in particulis
[l. 54] extractus extente de XLIIII solidis VI denariis receptis de pedis(59) Voir Glossarium, s. v. 2.PEDA. curtilis subtus burgum aule(60) Lire ale. de redditu per annum
[l. 55] de VII libris V(61) On avait d’abord écrit L, et le nombre est raturé. solidis V denariis receptis apud Longum Campum de redditu per annum, pro medietate dominum contingente, et aliam
[l. 56] medietatem percipit Ecclesia Matisconensis(62) Plus précisément le chapitre de Saint-Pierre de Mâcon, collateur de l’église paroissiale de Longchamp. de II solidis receptis ibidem de Martino Malet de redditu proprio domini per annum
[l. 57] de XII denariis receptis ibidem de Guillermo de Montmor de redditu per annum


[l. 58] summa : XXXVI libre XI denarii fortium

guarde

(63) Pour garde.


[l. 59] idem reddit computum de IIII libris XVIII solidis IX denariis fortium receptis de reco¬gnitionibus et guardis per annum


[l. 60] summa eadem : IIII libre XVIII solidi IX denarii fortium

taillie


[l. 61] idem reddit computum de XXXV libris VII solidis fortium receptis in chacipolleria(64) Voir Glossarium, s. v. CACEPOLLUS. de Ultra Velam(65) La Veyle, affluent de la Saône (rive gauche), divisait la châtellenie de Bourg en deux chacipoleries : Ultra Velam, « Outre-Veyle », et Citra Velam, « Deçà-Veyle ». pro tailliis ad misericordiam(66) Sur la « taille à miséricorde » voir, par exemple, le Quatrième Discours, Des Finances ou des fonds publics, de Jean-Pierre Moret de Bourchenu, marquis de Valbonnais, dans le premier volume de son Histoire de Dauphiné, notamment p. 69.
[l. 62] hoc anno – tamen, non ostendit particulas, quia non habet penes se de XXIIII libris XI solidis receptis in chacipolleria

[peau 2]
[l. 1] Citra Velam pro tailliis ad misericordiam hoc anno, deducta taillia quam debent Iohannes Bernardini, Petronilla Li
[l. 2] Blanchona, Iohannes de Cruce, Girerdus Moyroudi, Stephanus Moyroudi et Petrus Testus, de Mont La Ferta – quinote diplomatiquequi : support endommagé.
[l. 3] homines assetati(67) « Assis », c’est-à-dire « assignés ». Voir Glossarium, s. v. 1.ASSETARE. sunt, cum tenementis suis et omnibus usagiis que debebant, Hugoni Chambou, de Mont Dider (68) Aujourd’hui Montdidier, château ruiné, cne de Corveissiat,
[l. 4] in escambium(69) Pour excambium. rerum quas ipse habebat apud Montem Dide¬rium(70) La seigneurie de Montdidier fut acquise par le comte Amédée V en 1298 de la famille de Chambut. Voir l’Histoire de Bresse de Samuel Guichenon (Lyon, 1650, Seconde Partie, p. 77, et Troisième Partie, p. 100, où l’auteur mentionne Hugonin de Chambut, dont il s’agit ici). – et valuit taillia dictorum hominum hoc anno
[l. 5] quinquaginta(71) quin / quaginta quatuor solidis


[l. 6] summa : LIX libre XVIII solidi fortium

firme


[l. 7] idem reddit computum de XLI libris X solidis fortium receptis de exitu leyde(72) Voir Glossarium, s. v. LEUDIS § Leuda, lesda, leda, etc., et Godefroy, vol. 4, p. 696, s. v. 2. laide, qui définit ce terme « droit qui se lève sur les marchandises et denrées et sur les bestiaux vendus en foire et marché ». et martina¬gii(73) martinagium, absent du Glossarium, « redevance qu’on payait à la Saint-Martin (11 novembre) ». Voir Godefroy, vol. 5, p. 188, s. v. martinage. mercati Burgi et minuti
[l. 8] pedagii(74) pe / dagii eiusdem loci a sexta die mensis junii, anno nonagesimo octavo, usque ad dominicam ante festum Anuntiationis Dominice,
[l. 9] anno eodem(75) Du vendredi 6 juin 1298 au dimanche 22 mars 1299, nouveau style., videlicet de quadraginta una septimanis, per manum Laurentii de Benny(76) Aujourd’hui Bény. de XX libris fortium
[l. 10] receptis de medietate trium furnorum domini apud Burgum, finite(77) Suppléer firme, dans medietate [firme], pour justifier ce génitif. in festo beati Iohannis Baptiste, anno nonagesimo octavo(78) Le mardi 24 juin 1298., et
[l. 11] de alia medietate computavit dominus Petrus de Castellione, castellanus ante ipsum(79) Voir ADCO B 7086, compte 1. de XIIII libris X solidis fortium
[l. 12] receptis de Guillermo Barba et de dicto Chemisart et de Bernardo Fornerii pro medietate eiusdem firme finiende
[l. 13] in festo beati Iohannis Baptiste, anno nonagesimo nono(80) Le mercredi 24 juin 1299., et tunc debentur tantundem(81) Pour tantumdem. – et sunt minus adcensati(82) Suppléer furni. quam anno preterito(83) preteri / to
[l. 14] undecim libris fortium de V solidis receptis de Guarnerio Francisco(84) On attendrait Francisci. pro firma furni sui finienda eodem
[l. 15] termino de XII solidis VI denariis fortium receptis de Stephano de Ispania pro firma furni sui finienda eodem termino
[l. 16] de quinque solidis quos solebat dare panetarius de Matiscone pro furno suo non computat quia recessit(85) reces / sit
[l. 17] a patria de VIII libris XV solidis receptis de Guillermeto Coyllivayr pro medietate firme chacipollerie
[l. 18] castellanie Burgi citra Velam finite in festo beati Iohannis Baptiste, anno nonagesimo octavo, et de alia medietate computavit(86) compu / tavit
[l. 19] baillivus ante ipsum de XX libris receptis de Guichardo Luysent et de Jocerando Clavelli pro medietate eiusdem
[l. 20] firme et pro medietate firme chacipollerie castellanie Burgi citra Velam finienda in festo beati Iohannis Baptiste, anno nonagesimo nono, et tunc debentur tantundem – et sciendum(87) Suppléer est. quod de tota firma dicte chacipollerie citra Velam
[l. 21] finita in festo beati Iohannis Baptiste, anno nonagesimo octavo, computavit baillivus ante ipsum de XVII solidis
[l. 22] VI denariis receptis de Per¬raudo Maleti pro medietate firme cridagii(88) Voir l’entrée cridagium dans Glossarium, s. v. 1.CRIDA. finiende in festo beati Iohannis Baptiste, anno nonagesimo nono,
[l. 23] et tunc debentur tantundem de XII solidis VI denariis fortium re¬ceptis de firma champerie Burgi finita prima
[l. 24] die martii, anno nonagesimo octavo(89) Le dimanche 1er mars 1299, nouveau style. de LXX solidis receptis de firma champerie de Ultra Velam finita(90) fini / ta
[l. 25] eodem termino de L solidis receptis de firma champerie de Cra et de Atignia finita eodem termino de
[l. 26] XX solidis receptis de firma champerie de Mont La Ferta finita eodem termino de XXV solidis receptis de firma
[l. 27] champerie de Estres (91) Aujourd’hui Étrez. finita eodem termino de VII solidis VI denariis receptis de firma champerie de Longo Campo(92) Cam / po
[l. 28] finita eodem termino de VII libris XVI solidis III denariis receptis de firma bancharum macelli finienda in festo
[l. 29] beati Iohannis Baptiste, anno nonagesimo nono de XIX solidis VI denariis receptis de firma bancharum caprarum finienda eodem
[l. 30] termino – et respondet minus solito de me¬dietate(93) Voir, par exemple, le compte de l’exercice précédent (ADCO B 7086, vue 3 = peau 2) : de XLII solidis receptis de firma bancharum caprarum. quia sunt ibi plures banche que vacunt(94) Pour vacant. de X solidis receptis de firma parvi ponde¬ris finienda eodem termino de VI libris receptis de firma ponderis bladi finienda
[l. 31] sexta die junii(95) Le samedi 6 juin 1299. de XXXV libris XI solidis III denariis receptis de teysis(96) Le Glossarium, s. v. TEISIA, renvoie aux chartes de libertés de Bâgé et de Jasseron éditées par Guichenon. domorum Burgi hoc anno, inclusis
[l. 32] quibusdam servitiis que debentur cum dictis teysis pro quibus¬dam domibus, et inclusis quinque solidis viennensium qui
[l. 33] debentur pro peda(97) Cf. la charte de libertés accordée à Belleville par le sire de Beaujeu en 1233, citée par le Glossarium, s. v. 2. PEDA : Quicumque tenet Pedam integram, debet ex ea 12. denarios. Peda integra est 4. teyses, et ita debet teysa 3. denarios. quondam domine Petronille de Corant (98) Aujourd’hui Corand, cne de Chaveyriat. Cette seigneurie était un fief vassal des sires de Bâgé., et deductis novem solidis pro quibusdam pedis que
[l. 34] vacant, ut in computo precedenti


[l. 35] summa : VIIIXX VI libre XII solidi fortium

domus mercati


[l. 36] idem reddit computum de CXVII solidis(99) Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée. fortium receptis de locagio bancharum grosso¬rum mercatorum vendentium pannos(100) pan / nos
[l. 37] in domo mercati, et levantur pro qualibet teysa in festo beati Martini(101) Voir supra la mention du martinage dans la recette des fermes. tres solidi fortium de IIII libris
[l. 38] VI solidis VI denariis(102) Un mot a, semble-t-il, été effacé après denariis. re¬ceptis de locagio triginta sexnote diplomatiquesex : biffé. octonote diplomatiqueocto : ajouté en interligne. bancharum et di-midienote diplomatiqueet di-midie : biffé. escofferiorum(103) Le Glossarium, s. v. ESCOFFERIUS, signale un régionalisme : « Gall. Tanneur, apud Sabaudos Escoffier, Calcearius, Nostris Cordonnier. » hoc anno, et levantur pro qualibet
[l. 39] duo solidi tres denarii de V solidis VII denariis obolo receptis de septem banchis et dimidia groleriorum hoc anno, et
[l. 40] levantur de qualibet bancha novem denarii de XXVII solidis(104) Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée. receptis de tri¬ginta sex(105) Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée. banchis et tertio unius banchenote diplomatiqueet tertio unius banche : biffé. (106) ban / che
[l. 41] sauneriorum, et levantur pro qualibet novem denarii – et respondet minus quam anno preterito de septem banchisnote diplomatiquerespondet minus quam anno preterito de septem banchis : biffé. (107) Le compte de l’exercice précédent est identique à celui-ci : § de XXVII solidis receptis de / XXXVI banchis sauneriorum, et levantur pro qualibet bancha novem denarii (ADCO B 7086, vue 3 = peau 2). de X solidis VI denariis(108) Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée. receptis de septem(109) Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée. banchis vendentium oleum, et levantur pro quali-bet bancha decem octo denarii
[l. 42] – et de extraneo, si venerit, tres solidi –, et respondet minus quam anno preterito de tribus banchisnote diplomatiquerespondet minus quam anno preterito de tribus banchis : biffé. (110) La recette est en fait identique à celle de l’exercice précédent. de XXX solidis
[l. 43] receptis de tri¬ginta(111) Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée. banchis panetariorum hoc anno, et respondet minus quam anno preterito de quatuor(112) Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée.
[l. 44] banchis de II solidis receptis de duabus banchis coyfferiarum(113) La coiffière était « faiseuse ou marchande de coiffes, modiste » (Godefroy, vol. 2, p. 172, s. v. 1. coifiere). Voir aussi Glossarium, s. v. COIFFERIUS. hoc anno de III solidis receptis de tribus tupineriis(114) Le tupinier est un potier. Voir Glossarium, s. v. 2. TUPINA.
[l. 45] de XXXVI solidis receptis de duodecim banchis mercerio¬rum, et levantur pro qualibet teysa tres solidi de VI solidis
[l. 46] IX denariis receptis de tribus banchis pellipariorum de VI(115) Dans une rédaction précédente, VI était précédé, semble-t-il, d’un X, qui a été effacé. solidis IX(116) Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée. denariis receptis de tribus(117) Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée. banchis payrolerio¬rum, et levantur de qualibet duo solidi tres denarii de XXXIII solidis receptis de un¬decim(118) Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée. banchiis(119) Pour banchis. et uno tertionote diplomatiqueet uno tertio : biffé.
[l. 47] ferrateriorum(120) fer / rateriorum., et levantur de qualibet tres solidi de VI solidis IX denariis receptis de tribus banchis vendentium(121) venden / tium
[l. 48] scutellas, et levantur de qualibet duo solidi tres denarii de XII(122) On avait écrit XIII, mais le dernier chiffre a été effacé et l’avant-dernier raturé. solidis IIII denariis obolo receptis de undecim
[l. 49] banchis vendentium coria, et levantur a quolibet(123) Le masculin est dans l’original. tresdecim denarii et obolus de IIII solidis VI denariis receptis de
[l. 50] banchis in quibus venduntur vadia in die mercati


[l. 51] summa : XIX libre VII solidis IX denarii fortium

passonagium


[l. 52] de passonagio nichil hoc anno in nemoribus domini quia non fuit ibi glans

laudes et vende


[l. 53] idem reddit computum de XXV solidis fortium receptis de Bernardo Femine pro laudi¬bus et vendis domus quam emit
[l. 54] ab Hugueta, filia quondam Guicharde Chassaignarde, pretio septem librarum decem solidorum de XVIII denariis obolo receptis
[l. 55] de Iohanne Chambon pro quadam peda sibi vendita ab Alberto Mercerii pretio octo solidorum sex denariorum de XXXII solidis
[l. 56] VI denariis receptis de Guillermo Pulcri Garcionis pro domo empta de heredibus Grilleti de Vavra(124) Les toponymes Vavre ou La Vavre sont trop répandus sur le territoire de l’ancienne châtellenie de Bourg pour qu’il soit possible de trancher ici en faveur de l’un d’eux. pretio novem librarum
[l. 57] de II(125) Un chiffre, probablement V, paraît avoir été effacé avant II. solidis VI denariis receptis de Hugone Nalet pro peda vendita a Iohanne Medici pretio quindecim solidorum de VI solidis
[l. 58] VIII denariis receptis ab Hugueta la Sayvina pro domo empta a Bernarda la Pontaneri pretio quadraginta solidorum
[l. 59] de VI solidis VIII denariis receptis de filia a la Bona (126) Écrit alabona. Garczona pro medietate domus sibi vendita a Peroneto Gerat pretio quadra¬ginta(127) quadra / ginta
[l. 60] solidorum de XXI solidis VIII denariis receptis a dicto Guinot pro domo empta ab executoribus Stephani Ponna
[l. 61] pretio sex librarum et decem solidorum de XXXVI solidis I denario receptis a Petro et Iohanne del Renon (128) Le Renon est une rivière, affluent de la Veyle, mais ce nom désigne également plusieurs lieux du territoire de l’ancienne châtellenie de Bourg qu’on ne peut écarter. pro domo empta a domino
[l. 62] Guigone de Sancto Germano(129) Des nombreux Saint-Germain du département de l’Ain, Saint-Germain-sur-Renon est sans doute ici le plus vraisemblable. Sa seigneurie était un fief vassal des sires de Thoire-Villars. et a Renaudo Corbeti pretio decem librarum de XI solidis VIII denariis receptis de Iohanneto
[l. 63] Badelli pro domo empta a Stephano Corta¬ban pretio septuaginta solidorum de VI solidis receptis ab Achardo de Teyssoneria(130) Aujourd’hui vraisemblablement La Teyssonnière, cne de Buellas. C’était un fief vassal des sires de Bâgé.
[l. 64] pro prato empto a Bernardo de Malomonte(131) Aujourd’hui vraisemblablement Marmont, cne de Saint-André-sur-Vieux-Jonc. C’était un fief vassal des sires de Bâgé. et Petronilla, eius sorore, pretio triginta solidorum et trium bichetorum siliginis
[l. 65] de XLII solidis II denariis receptis a Michaleto de Clayreu (132) Peut-être Clérieux (Drôme). Ce toponyme ne paraît pas attesté dans le département de l’Ain., cive Lugdunensi, pro domo empta a Petro, filio Maheucie, et a
[l. 66] Pastore, eius uxore, pretio duodecim librarum decem solidorum de XXV solidis receptis a Guillermeta, relicta Iohanneti Grassi,
[l. 67] pro medietate duorum domorum empta(133) Le singulier est dans l’original. a Guillermo de Sancto Eugendo(134) Aujourd’hui vraisemblablement Saint-Oyen, cne de Courmangoux, « ancien fief de la châtellenie de Bourg » (Philipon, Dictionnaire topographique…, p. 393). pretio septem librarum decem solidorum d(135) Sic.


[l. 68] summa : X libre XVII solidi(136) Les deux nombres ont été corrigés après effacement d’une rédaction antérieure. V denarii obolus fortium

banna


[l. 69] idem reddit(137) Suppléer computum. de V solidis fortium receptis de Guillermeta Guersa quia dixerat verba iniuriosa dicto Al Rebocheour (138) alreboche / our. « Au Rebours » : voir Godefroy, vol. 6, p. 640-641, s. v. 1. rebors.
[l. 70] de XV solidis receptis de Guillermo, dicto Festial (139) « Festif » : voir Godefroy, vol. 3, p. 772-773, s. v. festivel et festoial.., de Estres, quia dicebatur cepisse gallinam alienam de
[l. 71] XV solidis receptis de Iohanne Gi¬roudi, de Cra, pro saysina fracta de XVIII denariis receptis de Guillermo, macellario
[l. 72] de Burgo, quia fondebat(140) Pour fundebat. segimen infra villam de V solidis receptis de Bello Guarcione de Burgo, quia
[l. 73] percusserat quendam(141) Pour quemdam. alium de pugno de V solidis receptis de Ruffo Chaindeler quia promiserat habere
[l. 74] iuri in curia ad certam diem quendam hominem, quod non fecit de VII solidis receptis de dicto Miglet
[l. 75] quia percusse¬rat quendam hominem de pede de V solidis receptis de Iohanneta, uxore Bernardi de Burgo, quia
[l. 76] percusserat foresteriam de palma in frunte(142) Pour fronte. de XXV solidis receptis de Guillermino del Rost quia volebat(143) vole / bat
[l. 77] percutere Guillerminum, eius consanguineum, de cu¬tello, in presentia iudicis, in plenis assisiis, et ipsum dementivit
[l. 78] de X solidis receptis de Iohanne Clop quia dicebatur cepisse unam pellem in macello furtive de
[l. 79] X solidis receptis a filio Bernardi Femia (144) Ou Fenna. Vraisemblablement identique au Bernardus Femine mentionné au début des lods et ventes. quia percusserat quendam hominem de pede de X solidis receptis de Iohanne
[l. 80] Corderii, de Donno Petro(145) Aujourd’hui Dompierre, cne de Polliat., quia inter ipsum et quendam alium invene¬rant unum denarium argenteum in itinere publico
[l. 81] de Sancto Martino(146) Aujourd’hui Saint-Martin-le-Châtel. et Burgi, quem recusaverant revelare dominationi(147) La seigneurie… et ses représentants : « les autorités ». de III solidis receptis a Stephano Coyllonis (148) Coyllo / nis
[l. 82] quia percusserat bis de pugno Iohannetam, uxorem tisserandi de Sancto Andrea de XX solidis receptis
[l. 83] de Naymone Alnerii quia fregerat quandam(149) Pour quamdam. saysinam, ut dicitur de X solidis receptis de Guigone
[l. 84] Sarnaio (150) L’épithète fait ici office de surnom : « le Galeux » ou « le Teigneux ». quia filius suus invenerat quatuor denarios in iti¬nere publico, quos noluit revelare dominationi
[l. 85] de X solidis receptis de Stephano de Cortablins(151) La dernière syllabe est raturée. quia percusserat quendam hominem in frunte usque ad sanguinem
[l. 86] de XII solidis VI denariis receptis de piscatore de Aygrifueyl (152) Peut-être Les Greffets, cne de Viriat, où se trouve encore aujourd’hui un Chemin de l’Aigrefeuille et où coule la Reyssouze, si ce pêcheur n’est pas un serviteur égaré de la commanderie lazariste d’Aigrefeuille, à Bâgé-la-Ville., quia fregerat prisionem domini de XX solidis

[peau 3]
[l. 1] receptis de Hugone Creva, de Donno Petro, quia filius suus reperierat unum denarium argenteum in itinere publico Sancti
[l. 2] Martini et Burgi quem revelare noluit dominationi de X solidis receptis de Pontaneto de Burgo
[l. 3] quia percusse¬rat malitiose ter de pugno filium Rosseti de Ala de XL solidis receptis de Guillermo et Petro,
[l. 4] filiis Stephanete de Poylliaco(153) Aujourd’hui Polliat., quia malitiose usque ad effusionem sanguinis verbera¬verant Stephanum de
[l. 5] Porta de XXX solidis receptis de Guillermo Pugeti, de Castellione(154) Il peut s’agir de Châtillon, cne de Lent, entre beaucoup d’autres., quia dixerat verba iniuriosa de
[l. 6] baillivo de VII solidis receptis de uxore cerclerii(155) Cerclier, « ouvrier qui fait des cercles de tonneaux » (TLF, s. v. CERCLE). de Verreria(156) Aujourd’hui La Verrière, cne de Lent. quia verberaverat unum garcionem
[l. 7] de X solidis receptis de Ber¬nardo Salnaio(157) Cf., une douzaine de lignes plus haut, mais pour la même affaire, la mention de Guigo Sarnaius., de Donno Petro, quia reperierat unum denarium in itinere publiconote diplomatiquein itinere publico : ajouté en interligne. Sancti Martini et
[l. 8] Burgi, quem revelare noluerat dominationi de VI solidis receptis de vicario de Poylliaco quia
[l. 9] verberaverat(158) ver / beraverat quendam hominem inter castellaniam Burgi et Sancti Martini de XX solidis receptis de Guichardo
[l. 10] Moster per manum Guillonis, filii quondam Guigonete de Vercheria(159) La Verchère, ancien quartier de Bourg-en-Bresse, dont la rue Verchère perpétuait le souvenir avant d’être renommée rue Jules-Migonney., quia occiderat quandam vacham alienam
[l. 11] in terra sua de XII solidis VI denariis receptis de pellaterio Montis Firmitatis(160) Aujourd’hui Malafretaz, anciennement Mont La Ferté. quia conatus fuit violenter
[l. 12] cognovere(161) Pour cognoscere. quandam mulierem de X solidis receptis de Chala¬mello de Cra quia scindaverat arborem
[l. 13] et fregit sepem Petri Girerdi de V solidis receptis de Iohanne Bloclart quia verberaverat quandam
[l. 14] mulierem de XX solidis receptis de heredibus a La Masueri (162) Écrit alamasueri. quia scinderant(163) Pour sciderant. quandam pirum in terra
[l. 15] Sachinat de X solidis receptis de Iohanne Dadeti quia percusserat quendam hominem in frunte ita quod eidem
[l. 16] sanguinem fecerat de X solidis receptis de Martino Fabri, de Burgo, quia scinde¬rat aliquas quercus in nemore(164) ne / more
[l. 17] risparum de Tayssongi(165) Sur la carte de Cassini, le bois de Teyssonge occupait une vaste étendue au nord-est de Bourg-en-Bresse, entre Jasseron, Meillonnas, Saint-Étienne-du-Bois et Viriat. Le toponyme est bien attesté aujourd’hui encore dans ces communes, de même que celui de Rippes. Teyssonge était une importante commanderie de l’ordre de l’Hôpital., quod est in saysina domini de XV solidis receptis de Guillermo, filio Hugonis
[l. 18] de Jordan, quia percusserat fratrem Hum¬bertum, conversum de Seyllione(166) Seillon, ancienne chartreuse, cne de Péronnas. de XX solidis receptis de Michaele
[l. 19] Marionis, de Longo Campo, quia eiecxerat(167) Pour eiecerat. quendam de possessione de XX solidis receptis de Pe¬roneto de
[l. 20] Cuysia quia terrailliavit(168) Le Glossarium ne mentionne pas terrailliare, « creuser un trou ou un fossé dans la terre ». Voir Godefroy, vol. 7, p. 692, s. v. terrailler. iter publicum de IX libris receptis de Iohanne Pigna, genero Reynaudi Solomonis(169) Solomo / nis ,
[l. 21] quia fecerat quandam servam piscariam(170) Une serva étant un réservoir, dénommé « serve » en Bresse, serva piscaria désigne un vivier. Voir Godefroy, vol. 7, p. 401, s. v. 2. serve iuxta stannum(171) Pour stagnum. domini comitis et fecerat ibi unum meatum per quem
[l. 22] pisces stanni domini comitis pote¬rant intrare servam predictam de XX solidis receptis de Bernardo de
[l. 23] Cormorono(172) Cor / morono. Aujourd’hui Cormorand, cne de Villereversure. quia dicebatur consentisse in combussione(173) Pour combustione. domus sacerdotis de Cormorono de X solidis re¬ceptis
[l. 24] de Petronilla Chasuella pro banno adulterii de XV solidis receptis de Colombato de Estres quia dicebatur ipsum
[l. 25] evellisse quandam metam inter castellaniam Burgi et Mar¬bosii(174) Aujourd’hui Marboz. clame(175) Voir Glossarium, s. v. CLAMA, et Godefroy, vol. 2, p. 143, s. v. clain. note diplomatiqueclame(175) Voir Glossarium, s. v. CLAMA, et Godefroy, vol. 2, p. 143, s. v. clain. : ajouté en marge de gauche. de LXXV solidis receptis de triginta clamis
[l. 26] trium solidorum et inferius per dictum tempus


[l. 27] summa : XXXVI libre XIIII solidi VI denarii fortium

escheyte


[l. 28] de escheytis(176) Voir Glossarium, s. v. ESCAETA, et Godefroy, vol. 3, p. 384, s. v. escheoite. Le Glossarium ne mentionne pas la variante escheyta., introgiis, legatis et inventis nichil per dictum tempus

venditiones


[l. 29] idem reddit computum de VI solidis fortium receptis de tribus bichetis fabarum vendi¬tis ut supra pro tanto de III solidis receptis
[l. 30] de septem cupis milii sic venditis de VI denariis receptis de duobus panibus venditis ut supra pro tanto
[l. 31] de IIII libris XIII solidis IX(177) Ce nombre remplace une rédaction précédente, qui a été effacée. denariis receptis de quingentis gallinis venditis ut supra, qualibet tribus parisiensibus


[l. 32] summa : CIII solidis III denarii fortium


[l. 33] summa totius recepte : IIIC XXXIX libre XII solidi VII denarii obolus fortium

de quibus
[l. 34] in domibus castri recohoperiendis(178) Pour recooperiendis. hoc anno : XIIII solidos IIII denarios viennensium in domo mercati Burgi recohoperienda
[l. 35] in aliquibus locis per dictum tem¬pus et in uno miliario tegularum emptarum ad idem, ut in particulis : XXVIII solidos VIII denarios
[l. 36] in expensis nuntiorum missorum per dictum tempus pro negotiis domini et in persequendo quendam malefactorem qui fregerat quandam(179) quam / dam
[l. 37] ballam in domo mer¬cati Burgi : XXIII(180) Ce nombre remplace une rédaction précédente, qui a été effacée. solidos in expensis clientum(181) Voir Glossarium, s. v. 1. CLIENS. qui adduxerunt Picaterium(182) Picatier est un patronyme bien attesté dans le département de l’Ain. a Sancto
[l. 38] Regneberto(183) Aujourd’hui Saint-Rambert-en-Bugey. usque apud Burgum : XII solidos idem libravit Petro de Monte Meliano(184) Aujourd’hui Montmélian (Savoie)., clerico, pro operibus
[l. 39] Trefforcii(185) Aujourd’hui Treffort, cne de Treffort-Cuisiat. faciendis, per litteras domini de mandato et per litteram dicti Petri de recepta datas dominica post Nativitatis
[l. 40] Domini, anno nonagesimo octavo(186) Le dimanche 28 décembre 1298., quas reddit : C libras viennensium item libravit Roberto Borserii, familiari
[l. 41] domini, pro vindemiis domini comitis apud Trefforcium faciendis, per litteras domini de mandato et per litteras dicti Roberti
[l. 42] de recepta, quas reddit : XXVII libras IX solidos item libravit donno(187) On lira donno plutôt que domino, puisqu’il s’agit d’un ecclésiastique. Iohanni Fluridi, pro operibus pontium
[l. 43] d’Enz (188) Écrit denz. L’Ain, rivière, affluent du Rhône (rive droite). Ce « pont d’Ain » est vraisemblablement celui qui a donné son nom à la commune de Pont-d’Ain. et de Sura(189) Le Suran, rivière, affluent de l’Ain (rive droite). Ce « pont de Suran » n’est vraisemblablement pas celui qu’emprunte aujourd’hui la route départementale 984 entre Pont-d’Ain et Varambon, mais, comme on le voit sur la carte de Cassini, celui situé très légèrement en amont, aux confins des communes actuelles de Pont-d’Ain et de Druillat. faciendis, per litteras ipsius de recepta, quas reddit, datas die martis post octabas(190) Pour octavas.
[l. 44] Apostolorum Petri et Pauli, anno nonagesimo octavo(191) Le mardi 8 juillet 1298. : XLVII libras IIII solidos viennensium idem libravit eidem donno
[l. 45] Iohanni, pro eisdem operibus, per alias litteras ipsius de recepta, quas reddit, datas dominica post festum beate Lucie virginis,
[l. 46] anno nonagesimo octavo(192) Le dimanche 14 décembre 1298. : XXXII libras viennensium idem libravit eidem donno Iohanni, pro eisdem operibus, per confessionem
[l. 47] eiusdem donni Iohannis presentis ad computum presentem : XL libras viennensium item libravit Amedeo, lathomo(193) Pour latomo. de
[l. 48] Trefforcio, pro operibus rafurni(194) « Rafour » dans l’aire du francoprovençal, four à chaux ou à briques. Voir Glossarium, s. v. RAFURNUS, et Godefroy, vol. 6, p. 554, s. v. rafour. et murorum apud Portum Nugon(195) Le Port-Hugon, aujourd’hui vraisemblablement Le Port, cne de Pont-d’Ain, bien qu’Édouard Philipon l’ait situé à Ambronay, sur la foi d’un document de 1251 qui l’attestait prope Ambroniacum, ce qui peut s’appliquer aussi à cette section de Pont-d’Ain. faciendis, per litteras Petri Clerici(196) Ce Petrus Clericus, « Pierre le Clerc », est la même personne que Petrus de Monte Meliano, clericus, « Pierre de Montmélian, clerc » de
[l. 49] mandato et per litteram dicti la¬thomi de recepta, quas reddit : XX libras viennensium idem libravit, ad expensas
[l. 50] Eduardi et gentium euntium cum eo apud Burgum, per litteras domini Amblardi et ma¬gistri(197) Lire magistri Petri, comme ci-dessus. de testimonio et
[l. 51] mandato, quas reddit, datas apud Burgum die veneris post Circonci¬sionem Domini, anno nonagesimo octavo(198) Le vendredi 2 janvier 1299, nouveau style. :
[l. 52] IIII libras VI solidos II denarios item idem libravit donno Petro Amici, capellano, de elemosina debita altari sancti
[l. 53] Georgii(199) Ge / orgii de Burgo, pro capellania ipsius loci deservienda(200) La chapelle Saint-Georges était située dans la cour basse du château de Bourg-en-Bresse. Elle sera donnée aux clarisses par Amédée VIII en 1412. C’est le grand autel qui était placé sous le vocable de saint Georges., singulis annis in festo beati Martini(201) Le 11 novembre., per litteram ipsius capellani
[l. 54] de recepta, quam reddit : VII libras X solidos viennen¬sium item libravit Iohanni, preposito Ambroniaci(202) Aujourd’hui Ambronay. Ce même « Jean, prévôt d’Ambronay » figure parmi les témoins de la charte octroyée en 1298 par l’abbé Guillaume de La Baume aux habitants d’Ambronay : voir Annales de la Société d’émulation (agriculture, sciences, lettres et arts) de l’Ain, 21 (1888), p. 121 et p. 253., quas dominus sibi dedit
[l. 55] in feudum percipiendas super leydam Burgi singulis annis in festo beati Michaelis(203) Le 29 septembre., per litte¬ram ipsius de recepta, quam
[l. 56] reddit : C solidos viennensium item libravit liberis(204) Ce mot est précédé de deux points de suspension. domini Humberti de Coterello, quas singulis annis percipiunt
[l. 57] super macellum Burgi in Nativitatis Domini(205) Le 25 décembre., per litteras de recepta, quas reddit : IIII libras viennensium item libravit sibi ipsi
[l. 58] ipsi(206) La répétition est dans l’original., pro servitio quod debent homines de Monte Firmitatis, tam in denariis quam in panibus et gallinis, qui
[l. 59] assetati sunt Hugoni Chambu (207) La lettre finale remplace une rédaction antérieure, qui a été effacée. Ci-dessus, dans la recette des tailles, on écrivait Chambon., de Monte Diderio, in escambium, ut supra in tailliis, de quo servitio
[l. 60] superius ad plenum computavit in summa aliorum servi-tiorum : XL solidos IX denarios viennensium item libravit in expensis duorum
[l. 61] clientum custodientium Picaterium de Castellione per triginta unam diem(208) Lire dies. et pro expensis eiusdem Picaterii
[l. 62] per idem tempus, et fuit suspensus estnote diplomatiqueest : biffé. : LX solidos idem libravit sibi ipsi, pro stipendiis suis per dictum tempus de quo
[l. 63] computat, et capit per annum quadra¬ginta libras viennensium : XXXII libras V solidos viennensium


[l. 64] summa : IIIC XXVIII libre XIII(209) Ce nombre remplace une rédaction antérieure, qui a été effacée. solidi XI denarii

et sic,
[l. 65] computatis duobus viennensibus pro uno forte, debet : IIIC L libras XI solidos IIII denarios viennensium quibus
[l. 66] adduntur(210) ad / duntur : CII solidi viennensium, pro triginta quatuor libris cere venditis ut supra, qualibet tribus solidis et sic debet :
[l. 67] IIIC LV libras XIII solidi IIII denarii viennensium de quibus deducuntur, pro parte ipsum contingente in bannis superius
[l. 68] computatis, et capit pro qualibet(211) Suppléer libra. duodecim denarios : LXVI solidi viennensium et sic debet : IIIC LII libras
[l. 69] VII solidos IIII denarios viennensium de quibus idem libravit in continenti Martino Alferii, civi Astensi(212) La famille Alfieri était depuis le XIIe siècle l’un des principaux lignages de l’oligarchie d’Asti (Italie, Piémont), enrichie par la pratique du prêt à intérêt dans des comptoirs ou casane particulièrement répandus dans les domaines du comte de Savoie. Martino Alfieri apparaît comme trésorier du comte de Savoie dans des comptes de 1300 et 1301 mentionnés par Luigi Cibrario (Della economia politica del Medio Evo libri III, Torino, 1839, p. 473 et p. 488-489)., recipienti ex parte
[l. 70] domini, per confessionem ipsius Martini presentis : IIC XX libras viennensium et sic debet : VIXX XII libras VII solidos IIII denarios viennensium(213) Dans la marge gauche, tout au bas de la peau 3, on a ajouté le signe f., reproduit tout en haut de la peau 4. Ces marques peuvent être en relation avec la confection des rouleaux par couture des peaux.



Notes

1 - Aujourd’hui Paladru (Isère).
2 - Le compte de Pierre de Châtillon, prédécesseur de Guillaume de Paladru, s’achevait le vendredi 6 juin 1298 (ADCO B 7806, vue 2 = peau 1).
3 - Pour Adnuntiationis ou Annuntiationis.
4 - Le vendredi 27 mars 1299, nouveau style.
5 - On attendrait plutĂ´t quadraginta due.
6 - Pour sextariis.
7 - Étienne Terlet avait été receveur des revenus de la châtellenie de Bourg : voir ADCO B 7083.
8 - Aujourd’hui Longchamp, cne de Lent.
9 - Aujourd’hui Montmouth, cne de Lent.
10 - Voir Glossarium, s. v. TASCA.
11 - Il y avait à Longchamp un prieuré de l’abbaye Saint-Pierre de Mâcon.
12 - Pour stagni.
13 - Écrit en un seul mot. Aujourd’hui Les Rippes, cne de Certines.
14 - Pour excolente.
15 - Aujourd’hui Péronnas.
16 - Écrit en un seul mot. Aujourd’hui La Vernée, cne de Péronnas.
17 - Aujourd’hui Vérillat, cne de Saint-Rémy.
18 - Aujourd’hui Chassignole, cne de Saint-André-sur-Vieux-Jonc.
19 - Aujourd’hui Le Bioley, cne de Saint-André-sur-Vieux-Jonc.
20 - Aujourd’hui Le Pontet, cne de Saint-André-sur-Vieux-Jonc.
21 - Écrit en un seul mot. Aujourd’hui La Tuaille, cne de Saint-André-sur-Vieux-Jonc.
22 - Aujourd’hui Saint-André-sur-Vieux-Jonc, commune dénommée Saint-André-le-Panoux jusqu’en 1902.
23 - Aujourd’hui Curtablanc, cne de Saint-André-sur-Vieux-Jonc.
24 - Pour Curtilia. Aujourd’hui Curtioux, cne de Montracol.
25 - Écrit en un seul mot. Aujourd’hui La Teyssonnière, cne de Buellas.
26 - Dans la marge gauche, sur cette ligne et la suivante, on a récapitulé summa messis : / XL sestaria. Cette mention figurera ici plus bas, à son emplacement logique, à la fin du dénombrement de ce revenu.
27 - Aujourd’hui La Grillère, cne de Saint-André-sur-Vieux-Jonc.
28 - Aujourd’hui Marmont, cne de Saint-André-sur-Vieux-Jonc.
29 - Toponyme non identifié : Chiloup, relevé dans l’arrondissement de Bourg-en-Bresse à Saint-Martin-du-Mont et à Bohas-Meyriat-Rignat, paraît absent de la toponymie actuelle de Saint-André-sur-Vieux-Jonc et des communes limitrophes.
30 - Aujourd’hui Cuiset, cne de Saint-André-sur-Vieux-Jonc.
31 - Écrit en un seul mot. Aujourd’hui La Buissonnière, cne de Condeissiat.
32 - Écrit en un seul mot. Aujourd’hui Le Verger, cne de Montcet.
33 - Aujourd’hui Buellas.
34 - Toponyme non identifié.
35 - quar / talis
36 - Aujourd’hui Pugeat, cne de Cras-sur-Reyssouze.
37 - Aujourd’hui Crangeat, cne d’Attignat.
38 - Aujourd’hui Attignat.
39 - Aujourd’hui Cras-sur-Reyssouze.
40 - Aujourd’hui Malafretaz.
41 - Aujourd’hui Polliat.
42 - Le dimanche 22 mars 1299, nouveau style.
43 - La somme s’exprime donc ici au nominatif.
44 - exten / te
45 - Il y avait à Buellas un prieuré de l’abbaye bénédictine Saint-Philibert de Tournus.
46 - Ce nombre remplace une rédaction antérieure, qui a été effacée.
47 - Aujourd’hui Montagnat.
48 - Ce nombre est raturé : on avait écrit III.
49 - Aujourd’hui Crépignat, cne de Viriat.
50 - Aujourd’hui Voiron (Isère).
51 - Le mardi 23 décembre 1298.
52 - On attendrait domini Eduardi, puisqu’il s’agit vraisemblablement d’Édouard de Savoie (1284-1329), fils aîné du comte Amédée V, auquel il succédera en 1323.
53 - Vraisemblablement le docteur ès lois Amblard d’Entremont et maître Pierre de Pierre, médecin du comte Amédée V.
54 - Pour Circumcisionis.
55 - Le vendredi 2 janvier 1299, nouveau style.
56 - Saint-Oyend, abbaye bénédictine, à Saint-Claude (Jura).
57 - En un seul mot.
58 - On peut aussi lire denarii censuales.
59 - Voir Glossarium, s. v. 2.PEDA.
60 - Lire ale.
61 - On avait d’abord écrit L, et le nombre est raturé.
62 - Plus précisément le chapitre de Saint-Pierre de Mâcon, collateur de l’église paroissiale de Longchamp.
63 - Pour garde.
64 - Voir Glossarium, s. v. CACEPOLLUS.
65 - La Veyle, affluent de la Saône (rive gauche), divisait la châtellenie de Bourg en deux chacipoleries : Ultra Velam, « Outre-Veyle », et Citra Velam, « Deçà-Veyle ».
66 - Sur la « taille à miséricorde » voir, par exemple, le Quatrième Discours, Des Finances ou des fonds publics, de Jean-Pierre Moret de Bourchenu, marquis de Valbonnais, dans le premier volume de son Histoire de Dauphiné, notamment p. 69.
67 - « Assis », c’est-à-dire « assignés ». Voir Glossarium, s. v. 1.ASSETARE.
68 - Aujourd’hui Montdidier, château ruiné, cne de Corveissiat
69 - Pour excambium.
70 - La seigneurie de Montdidier fut acquise par le comte Amédée V en 1298 de la famille de Chambut. Voir l’Histoire de Bresse de Samuel Guichenon (Lyon, 1650, Seconde Partie, p. 77, et Troisième Partie, p. 100, où l’auteur mentionne Hugonin de Chambut, dont il s’agit ici).
71 - quin / quaginta
72 - Voir Glossarium, s. v. LEUDIS § Leuda, lesda, leda, etc., et Godefroy, vol. 4, p. 696, s. v. 2. laide, qui définit ce terme « droit qui se lève sur les marchandises et denrées et sur les bestiaux vendus en foire et marché ».
73 - martinagium, absent du Glossarium, « redevance qu’on payait à la Saint-Martin (11 novembre) ». Voir Godefroy, vol. 5, p. 188, s. v. martinage.
74 - pe / dagii
75 - Du vendredi 6 juin 1298 au dimanche 22 mars 1299, nouveau style.
76 - Aujourd’hui Bény.
77 - Suppléer firme, dans medietate [firme], pour justifier ce génitif.
78 - Le mardi 24 juin 1298.
79 - Voir ADCO B 7086, compte 1.
80 - Le mercredi 24 juin 1299.
81 - Pour tantumdem.
82 - Suppléer furni.
83 - preteri / to
84 - On attendrait Francisci.
85 - reces / sit
86 - compu / tavit
87 - Suppléer est.
88 - Voir l’entrée cridagium dans Glossarium, s. v. 1.CRIDA.
89 - Le dimanche 1er mars 1299, nouveau style.
90 - fini / ta
91 - Aujourd’hui Étrez.
92 - Cam / po
93 - Voir, par exemple, le compte de l’exercice précédent (ADCO B 7086, vue 3 = peau 2) : de XLII solidis receptis de firma bancharum caprarum.
94 - Pour vacant.
95 - Le samedi 6 juin 1299.
96 - Le Glossarium, s. v. TEISIA, renvoie aux chartes de libertés de Bâgé et de Jasseron éditées par Guichenon.
97 - Cf. la charte de libertés accordée à Belleville par le sire de Beaujeu en 1233, citée par le Glossarium, s. v. 2. PEDA : Quicumque tenet Pedam integram, debet ex ea 12. denarios. Peda integra est 4. teyses, et ita debet teysa 3. denarios.
98 - Aujourd’hui Corand, cne de Chaveyriat. Cette seigneurie était un fief vassal des sires de Bâgé.
99 - Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée.
100 - pan / nos
101 - Voir supra la mention du martinage dans la recette des fermes.
102 - Un mot a, semble-t-il, été effacé après denariis.
103 - Le Glossarium, s. v. ESCOFFERIUS, signale un régionalisme : « Gall. Tanneur, apud Sabaudos Escoffier, Calcearius, Nostris Cordonnier. »
104 - Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée.
105 - Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée.
106 - ban / che
107 - Le compte de l’exercice précédent est identique à celui-ci : § de XXVII solidis receptis de / XXXVI banchis sauneriorum, et levantur pro qualibet bancha novem denarii (ADCO B 7086, vue 3 = peau 2).
108 - Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée.
109 - Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée.
110 - La recette est en fait identique à celle de l’exercice précédent.
111 - Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée.
112 - Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée.
113 - La coiffière était « faiseuse ou marchande de coiffes, modiste » (Godefroy, vol. 2, p. 172, s. v. 1. coifiere). Voir aussi Glossarium, s. v. COIFFERIUS.
114 - Le tupinier est un potier. Voir Glossarium, s. v. 2. TUPINA.
115 - Dans une rédaction précédente, VI était précédé, semble-t-il, d’un X, qui a été effacé.
116 - Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée.
117 - Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée.
118 - Cette somme remplace une rédaction précédente, qui a été effacée.
119 - Pour banchis.
120 - fer / rateriorum.
121 - venden / tium
122 - On avait écrit XIII, mais le dernier chiffre a été effacé et l’avant-dernier raturé.
123 - Le masculin est dans l’original.
124 - Les toponymes Vavre ou La Vavre sont trop répandus sur le territoire de l’ancienne châtellenie de Bourg pour qu’il soit possible de trancher ici en faveur de l’un d’eux.
125 - Un chiffre, probablement V, paraît avoir été effacé avant II.
126 - Écrit alabona.
127 - quadra / ginta
128 - Le Renon est une rivière, affluent de la Veyle, mais ce nom désigne également plusieurs lieux du territoire de l’ancienne châtellenie de Bourg qu’on ne peut écarter.
129 - Des nombreux Saint-Germain du département de l’Ain, Saint-Germain-sur-Renon est sans doute ici le plus vraisemblable. Sa seigneurie était un fief vassal des sires de Thoire-Villars.
130 - Aujourd’hui vraisemblablement La Teyssonnière, cne de Buellas. C’était un fief vassal des sires de Bâgé.
131 - Aujourd’hui vraisemblablement Marmont, cne de Saint-André-sur-Vieux-Jonc. C’était un fief vassal des sires de Bâgé.
132 - Peut-être Clérieux (Drôme). Ce toponyme ne paraît pas attesté dans le département de l’Ain.
133 - Le singulier est dans l’original.
134 - Aujourd’hui vraisemblablement Saint-Oyen, cne de Courmangoux, « ancien fief de la châtellenie de Bourg » (Philipon, Dictionnaire topographique…, p. 393).
135 - Sic.
136 - Les deux nombres ont été corrigés après effacement d’une rédaction antérieure.
137 - Suppléer computum.
138 - alreboche / our. « Au Rebours » : voir Godefroy, vol. 6, p. 640-641, s. v. 1. rebors.
139 - « Festif » : voir Godefroy, vol. 3, p. 772-773, s. v. festivel et festoial..
140 - Pour fundebat.
141 - Pour quemdam.
142 - Pour fronte.
143 - vole / bat
144 - Ou Fenna. Vraisemblablement identique au Bernardus Femine mentionné au début des lods et ventes.
145 - Aujourd’hui Dompierre, cne de Polliat.
146 - Aujourd’hui Saint-Martin-le-Châtel.
147 - La seigneurie… et ses représentants : « les autorités ».
148 - Coyllo / nis
149 - Pour quamdam.
150 - L’épithète fait ici office de surnom : « le Galeux » ou « le Teigneux ».
151 - La dernière syllabe est raturée.
152 - Peut-être Les Greffets, cne de Viriat, où se trouve encore aujourd’hui un Chemin de l’Aigrefeuille et où coule la Reyssouze, si ce pêcheur n’est pas un serviteur égaré de la commanderie lazariste d’Aigrefeuille, à Bâgé-la-Ville.
153 - Aujourd’hui Polliat.
154 - Il peut s’agir de Châtillon, cne de Lent, entre beaucoup d’autres.
155 - Cerclier, « ouvrier qui fait des cercles de tonneaux » (TLF, s. v. CERCLE).
156 - Aujourd’hui La Verrière, cne de Lent.
157 - Cf., une douzaine de lignes plus haut, mais pour la mĂŞme affaire, la mention de Guigo Sarnaius.
158 - ver / beraverat
159 - La Verchère, ancien quartier de Bourg-en-Bresse, dont la rue Verchère perpétuait le souvenir avant d’être renommée rue Jules-Migonney.
160 - Aujourd’hui Malafretaz, anciennement Mont La Ferté.
161 - Pour cognoscere.
162 - Écrit alamasueri.
163 - Pour sciderant.
164 - ne / more
165 - Sur la carte de Cassini, le bois de Teyssonge occupait une vaste étendue au nord-est de Bourg-en-Bresse, entre Jasseron, Meillonnas, Saint-Étienne-du-Bois et Viriat. Le toponyme est bien attesté aujourd’hui encore dans ces communes, de même que celui de Rippes. Teyssonge était une importante commanderie de l’ordre de l’Hôpital.
166 - Seillon, ancienne chartreuse, cne de PĂ©ronnas.
167 - Pour eiecerat.
168 - Le Glossarium ne mentionne pas terrailliare, « creuser un trou ou un fossé dans la terre ». Voir Godefroy, vol. 7, p. 692, s. v. terrailler.
169 - Solomo / nis
170 - Une serva étant un réservoir, dénommé « serve » en Bresse, serva piscaria désigne un vivier. Voir Godefroy, vol. 7, p. 401, s. v. 2. serve
171 - Pour stagnum.
172 - Cor / morono. Aujourd’hui Cormorand, cne de Villereversure.
173 - Pour combustione.
174 - Aujourd’hui Marboz.
175 - Voir Glossarium, s. v. CLAMA, et Godefroy, vol. 2, p. 143, s. v. clain.
176 - Voir Glossarium, s. v. ESCAETA, et Godefroy, vol. 3, p. 384, s. v. escheoite. Le Glossarium ne mentionne pas la variante escheyta.
177 - Ce nombre remplace une rédaction précédente, qui a été effacée.
178 - Pour recooperiendis.
179 - quam / dam
180 - Ce nombre remplace une rédaction précédente, qui a été effacée.
181 - Voir Glossarium, s. v. 1. CLIENS.
182 - Picatier est un patronyme bien attesté dans le département de l’Ain.
183 - Aujourd’hui Saint-Rambert-en-Bugey.
184 - Aujourd’hui Montmélian (Savoie).
185 - Aujourd’hui Treffort, cne de Treffort-Cuisiat.
186 - Le dimanche 28 décembre 1298.
187 - On lira donno plutôt que domino, puisqu’il s’agit d’un ecclésiastique.
188 - Écrit denz. L’Ain, rivière, affluent du Rhône (rive droite). Ce « pont d’Ain » est vraisemblablement celui qui a donné son nom à la commune de Pont-d’Ain.
189 - Le Suran, rivière, affluent de l’Ain (rive droite). Ce « pont de Suran » n’est vraisemblablement pas celui qu’emprunte aujourd’hui la route départementale 984 entre Pont-d’Ain et Varambon, mais, comme on le voit sur la carte de Cassini, celui situé très légèrement en amont, aux confins des communes actuelles de Pont-d’Ain et de Druillat.
190 - Pour octavas.
191 - Le mardi 8 juillet 1298.
192 - Le dimanche 14 décembre 1298.
193 - Pour latomo.
194 - « Rafour » dans l’aire du francoprovençal, four à chaux ou à briques. Voir Glossarium, s. v. RAFURNUS, et Godefroy, vol. 6, p. 554, s. v. rafour.
195 - Le Port-Hugon, aujourd’hui vraisemblablement Le Port, cne de Pont-d’Ain, bien qu’Édouard Philipon l’ait situé à Ambronay, sur la foi d’un document de 1251 qui l’attestait prope Ambroniacum, ce qui peut s’appliquer aussi à cette section de Pont-d’Ain.
196 - Ce Petrus Clericus, « Pierre le Clerc », est la même personne que Petrus de Monte Meliano, clericus, « Pierre de Montmélian, clerc »
197 - Lire magistri Petri, comme ci-dessus.
198 - Le vendredi 2 janvier 1299, nouveau style.
199 - Ge / orgii
200 - La chapelle Saint-Georges était située dans la cour basse du château de Bourg-en-Bresse. Elle sera donnée aux clarisses par Amédée VIII en 1412. C’est le grand autel qui était placé sous le vocable de saint Georges.
201 - Le 11 novembre.
202 - Aujourd’hui Ambronay. Ce même « Jean, prévôt d’Ambronay » figure parmi les témoins de la charte octroyée en 1298 par l’abbé Guillaume de La Baume aux habitants d’Ambronay : voir Annales de la Société d’émulation (agriculture, sciences, lettres et arts) de l’Ain, 21 (1888), p. 121 et p. 253.
203 - Le 29 septembre.
204 - Ce mot est précédé de deux points de suspension.
205 - Le 25 décembre.
206 - La répétition est dans l’original.
207 - La lettre finale remplace une rédaction antérieure, qui a été effacée. Ci-dessus, dans la recette des tailles, on écrivait Chambon.
208 - Lire dies.
209 - Ce nombre remplace une rédaction antérieure, qui a été effacée.
210 - ad / duntur
211 - Suppléer libra.
212 - La famille Alfieri était depuis le XIIe siècle l’un des principaux lignages de l’oligarchie d’Asti (Italie, Piémont), enrichie par la pratique du prêt à intérêt dans des comptoirs ou casane particulièrement répandus dans les domaines du comte de Savoie. Martino Alfieri apparaît comme trésorier du comte de Savoie dans des comptes de 1300 et 1301 mentionnés par Luigi Cibrario (Della economia politica del Medio Evo libri III, Torino, 1839, p. 473 et p. 488-489).
213 - Dans la marge gauche, tout au bas de la peau 3, on a ajouté le signe f., reproduit tout en haut de la peau 4. Ces marques peuvent être en relation avec la confection des rouleaux par couture des peaux.